Przyczyny powodzi
Powodzie są wynikiem różnorodnych zjawisk naturalnych, które wpływają na gwałtowne lub stopniowe podnoszenie poziomu wód. Poniżej omówione są najważniejsze przyczyny powodzi, w tym zjawiska atmosferyczne i hydrologicznene.
Opady atmosferyczne
Opady atmosferyczne stanowią główną przyczynę większości powodzi na świecie. Różnorodność form opadów może prowadzić do różnych rodzajów powodzi, w zależności od intensywności, czasu trwania oraz obszaru, na którym występują.
-
Lokalne burze
Intensywne, krótkotrwałe opady deszczu, które najczęściej występują od lipca do sierpnia. Te burze mogą mieć gwałtowny charakter i są związane z formowaniem się chmur burzowych typu cumulonimbus. W krótkim czasie może spaść duża ilość deszczu, co prowadzi do szybkiego zalania terenów w okolicy. Małe cieki wodne, rzeki oraz obszary zurbanizowane, gdzie infrastruktura nie jest przystosowana do szybkiego odprowadzania wód opadowych, są najbardziej narażone. Gwałtowność burz sprawia, że woda nie jest w stanie odpowiednio szybko wsiąkać w glebę, co powoduje powstanie powodzi błyskawicznych.
-
Opady rozlewne
Długotrwałe, rozległe opady deszczu, które mogą trwać od kilku dni do kilku tygodni. Najczęściej występują w okresie od maja do września, obejmując szerokie obszary, często całe dorzecza rzek. Te opady są związane z frontami atmosferycznymi, które przemieszczają się powoli, co powoduje długotrwałe nasycanie gleby wodą. Woda deszczowa spływa do rzek, które stopniowo wypełniają swoje koryta, aż do momentu przelania się i wylania na przyległe tereny. Tego typu powodzie mogą mieć katastrofalne skutki, zwłaszcza w przypadku dużych dorzeczy, takich jak dorzecze Wisły czy Odry, gdzie zlewnie rzek są duże i opady deszczu mogą obejmować tysiące kilometrów kwadratowych.
Roztopy - topnienie śniegu
Roztopy to jedno z typowych zjawisk powodziowych, zwłaszcza w regionach, gdzie zimą występują obfite opady śniegu. Proces topnienia śniegu wiosną może prowadzić do gwałtownego wzrostu poziomu wód w rzekach i jeziorach.
Gwałtowne ocieplenie wiosną, połączone z intensywnymi opadami deszczu, może przyspieszyć proces topnienia dużych ilości śniegu nagromadzonego w zimie. Szybko topniejący śnieg nie jest w stanie wsiąkać w zmarzniętą lub nasyconą już wodą glebę, co skutkuje zwiększonym spływem powierzchniowym. W rezultacie, rzeki zaczynają gwałtownie przybierać, co może prowadzić do powodzi. Zjawisko to jest szczególnie groźne w obszarach górskich i podgórskich, gdzie nagromadzenie śniegu zimą bywa znaczne, a proces topnienia szybki.
Zimowe zatory lodowe
Zimowe zjawiska hydrologiczne także przyczyniają się do powstawania powodzi, szczególnie w okresie wczesnej wiosny.
Zatory lodowe powstają, gdy lód i śryż (lód prądowy) gromadzą się w rzekach, tworząc bariery, które blokują swobodny przepływ wody. Tego typu zjawiska są częste na rzekach, które w zimie pokrywają się lodem. W miarę wzrostu temperatury i pękania lodu, kawałki lodu zaczynają się przemieszczać i gromadzić w zwężeniach rzek, na zakrętach, przy mostach lub innych przeszkodach. Gromadzący się lód blokuje rzekę, co powoduje spiętrzenie wód powyżej zatoru, prowadząc do lokalnych powodzi. Kiedy zator zostaje przerwany, może to z kolei spowodować gwałtowną falę powodziową poniżej miejsca jego wystąpienia.
Sztormy
Sztormy są kolejną ważną przyczyną powodzi, a ich destrukcyjna siła nie ogranicza się jedynie do zalewania obszarów nadmorskich, ale może wpływać na odpływ wód rzecznych.
Silne sztormy, zwłaszcza te o charakterze cyklonów tropikalnych (huraganów) lub burz zimowych, prowadzą do podnoszenia się poziomu morza. W połączeniu z intensywnymi opadami deszczu oraz wysokim stanem morza, powstają tzw. fale sztormowe, które wdzierają się na ląd, powodując powodzie. Dodatkowo silny wiatr może utrudniać odpływ wód rzecznych do morza, co prowadzi do spiętrzenia wód w ujściach rzek, powodując zalanie terenów nadbrzeżnych. Powodzie sztormowe są szczególnie niebezpieczne dla terenów nisko położonych, jak np. Żuławy Wiślane czy wybrzeże Morza Bałtyckiego.
Jak zapobiegać powodziom?
Chociaż nie ma skutecznego sposobu na całkowite zapobieganie powodziom, istnieje wiele działań, które mogą pomóc zminimalizować szkody i ryzyko dla mieszkańców terenów zagrożonych.
Budowa i utrzymanie wałów przeciwpowodziowych
Wały przeciwpowodziowe to sztuczne nasypy budowane wzdłuż rzek i zbiorników wodnych, które mają za zadanie chronić tereny zalewowe przed wodą. Ich regularne utrzymanie i modernizacja są kluczowe, aby zapewnić skuteczną ochronę przed powodziami. Wały te mogą pomóc kontrolować wylewanie rzek i odprowadzać nadmiar wody.
Zbiorniki retencyjne i poldery
Zbiorniki retencyjne to sztuczne jeziora lub duże baseny, które gromadzą nadmiar wody podczas intensywnych opadów deszczu. Woda ta jest później stopniowo uwalniana, co zapobiega gwałtownemu wzrostowi poziomu wód w rzekach. Poldery, czyli obniżenia terenu zalewane kontrolowaną ilością wody, również pełnią tę funkcję.
Poprawa systemów kanalizacyjnych i drenażowych
W miastach jednym z największych problemów jest brak odpowiednich systemów odprowadzania wody deszczowej. Budowa nowoczesnych systemów kanalizacji deszczowej i drenażowych, które szybko odprowadzają nadmiar wody, może zapobiec powodziom miejskim, zwłaszcza podczas intensywnych opadów.
Zalesianie i ochrona terenów zielonych
Drzewa i roślinność odgrywają kluczową rolę w ochronie przed powodziami. Korzenie roślin pomagają wchłaniać wodę, a lasy działają jak naturalna bariera, spowalniając spływ powierzchniowy wody. Zalesianie i ochrona istniejących terenów zielonych mogą znacząco zmniejszyć ryzyko powodzi, zwłaszcza na obszarach górzystych.
Planowanie przestrzenne i ograniczenie zabudowy na terenach zalewowych
Zabudowa terenów położonych blisko rzek, mórz czy jezior znacznie zwiększa ryzyko powodzi. Dlatego ważne jest planowanie przestrzenne, które uwzględnia ryzyko powodzi i unika budowy na terenach zagrożonych. W niektórych krajach stosuje się specjalne regulacje, które zabraniają lub ograniczają budowę w miejscach narażonych na zalanie.
Systemy wczesnego ostrzegania
Wprowadzenie nowoczesnych systemów monitorowania poziomu wód oraz ostrzegania przed zbliżającą się powodzią może uratować wiele istnień ludzkich i zminimalizować straty. Takie systemy opierają się na danych meteorologicznych, poziomach wód w rzekach oraz prognozach opadów. Szybkie ostrzeganie mieszkańców zagrożonych terenów daje im czas na ewakuację i zabezpieczenie majątku.
Edukacja i świadomość społeczna
Świadomość potrzeby budowy i utrzymywania systemów ochrony przeciwpowodziowej, takich jak wały, zbiorniki retencyjne czy systemy odwadniające, może mobilizować społeczności lokalne do wsparcia takich inicjatyw i ich dbałości. Społeczność, która rozumie konieczność wprowadzania programów prewencyjnych, jest bardziej skłonna do ich wsparcia, zarówno finansowego, jak i organizacyjnego.
Źródła: www.gov.pl/jak przygotować się na powódź i www.powodz.gov.pl